راه پرداخت: فعالان کراودفاندینگ کشور درباره دستورالعمل فرابورس چه می‌گویند؟ | بخش اول
راه پرداخت: فعالان کراودفاندینگ کشور درباره دستورالعمل فرابورس چه می‌گویند؟ | بخش اول
1397/10/21
نوع:
استارتاپ ها
نویسنده: محدثه دهباشی
کراودفاندینگ از حوزه‌هایی است که رشد چندان خوب و چشم‌گیری در کشور نداشته است و برای بهتر شدن وضعیت دستورالعملی از سمت فرابورس به تصویب رسیده و حالا باید دید که این دستورالعمل چه تاثیری بر این کسب‌وکارها خواهد داشت.
ماهنامه عصر تراکنش / فعالان بسترهای کراودفاندینگ در ایران دل پری از مقررات دست‌وپاگیر و مشخص‌نبودن رگولاتور دارند. از طرف دیگر با وجودی که در دنیا این بسترها در چهار بخش خیریه، پاداش، وام و مشارکت فعالیت می‌کنند، در ایران به‌جز خیریه سایر بخش‌ها هنوز به بلوغ لازم نرسیده‌اند. ۱۲ فعال کراودفاندینگ ایران چه چالش‌هایی دارند و چه موانعی مانع رشد این کسب‌وکارها شده است؟ چه کار باید کنیم تا تامین مالی جمعی بتواند در کشورمان نقشی موثرتر داشته باشد؟ آیا دستورالعمل جدید فرابورس برای ساماندهی بخش مشارکت در کراودفاندینگ‌ها می‌تواند موثر باشد؟
در حضور حسین نظام‌دوست، مدیر اداره نهادهای نوین مالی فرابورس؛ جعفر محمدی، هم‌بنیان‌گذار مهربانه و علی عمیدی، مدیرعامل کارن‌کراد در دفتر راه پرداخت این پرسش‌ها را مطرح کردیم که در ادامه می‌توانید متن کامل گزارش این میزگرد را مطالعه کنید.
ماجرای شکل‌گیری و تصویب دستورالعمل در فرابورس
گفت‌وگویمان را با این سوال شروع می‌کنیم که حالا که شرکت فرابورس متولی رگولاتوری حوزه کراودفاندینگ شده است، این موضوع چقدر با وظایف این نهاد تناسب دارد. حسین نظام‌دوست که نماینده فرابورس در این جمع است از ابتدای داستان شروع می‌کند و اینکه نیاز به تامین مالی جمعی برای برخی کسب‌وکارها وجود داشت.
نظام‌دوست می‌گوید: «در همین راستا، پلتفرم‌هایی بودند که به‌عنوان کراودفاندینگ فعالیت می‌کردند. بنابراین نیاز به یکپارچه‌سازی این کسب‌وکارها احساس شد و اینکه مردم هم بهتر و کامل‌تر با این فرهنگ آشنا شوند و در عین حال اعتمادی هم در جامعه ایجاد شود که در واقع پایه اصلی فعالیت کراودفاندینگ هم بر اساس همین اعتماد است.این شد که حرکت به سمت ایجاد چارچوب در این حوزه استارت زده شد و در نهایت این مباحث به سمت بازار سرمایه رفت. اولین گامی که برای برقراری چارچوب‌ها در این حوزه برداشته شد، این بود که جلساتی با حضور خود پلتفرم‌های فعال در حوزه کراودفاندینگ و نمایندگانی از وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت کشور، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، نیروی انتظامی، بانک مرکزی، سازمان بهزیستی و نهادهای مالی بازار سرمایه برگزار شد.»
حسین نظام‌دوست
نظام‌دوست فارغ‌التحصیل دکترای رشته اقتصاد، بخش عمومی است. او در حال حاضر رئیس اداره نهادهای نوین مالی فرابورس ایران و دبیر کمیته بررسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه است. همچنین تا سال ۱۳۹۵، سرپرست تحقیق و توسعه فرابورس نیز بوده است.
مدیر اداره نهادهای نوین مالی فرابورس در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «در این جلسات یک چارچوب کلی مورد توافق قرار گرفت تا به سازمان بورس و اوراق بهادار ارجاع شود. در مرحله بعدی پس از طی مراحل کمیته تدوین مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار، موضوع در هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار مطرح شده و پس از اظهارنظر اعضا، دستورالعمل تامین مالی جمعی در شورای عالی بورس و اوراق بهادار به ریاست وزیر امور اقتصادی و دارایی و متشکل از نمایندگانی از نهادهای مختلف از جمله رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، وزیر بازرگانی، رئیس کل بانک مرکزی، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و رئیس اتاق تعاون، مصوب شد و در حال حاضر در حال پیاده‌سازی بستر ارائه مجوزها هستیم.»
جعفر محمدی در تکمیل صحبت‌های نظام‌دوست، از لزوم ایجاد یک پنجره واحد در حوزه کراودفاندینگ می‌گوید تا بوروکراسی به‌نوعی کمتر شود و فقط یک سازمان متولی در این حوزه وجود داشته باشد.
او در توضیح اینکه چرا مسئولیت رگولاتوری این حوزه و کسب‌وکارهایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، بر دوش بورس و فرابورس افتاده است، با اشاره به چهار مدلی که در کراودفاندینگ رایج است، می‌گوید: «در کراودفاندینگ چهار مدل اهدا، پاداش، مشارکت و وام وجود دارد. مدل مشارکت که وضعیت مشخصی دارد و اصولا چون ما با یک ابزار بازار مالی سروکار داریم، جایگاه آن در بورس است. در بخش وام می‌شود به دو شکل با آن برخورد کرد و آن را به‌عنوان ابزار بازار پولی یا ابزار بازار مالی ببینیم. یعنی به‌صورت وامی که بانک‌ها می‌دهند یا به‌صورت انتشار اوراق قرضه و بازخرید آنها. در نتیجه می‌توان جایگاه این بخش را هم در بورس دید.
در بخش پاداش هم، در بسیاری مواقع هدف تامین مالی برای ارائه یک محصول است که در این حالت هم یا محصول وجود دارد یا ندارد که در بیشتر مواقع محصولی در ابتدای کار وجود ندارد. چون وجود ندارد، یعنی ریسکی وجود دارد که آیا جنس مورد نظر به مرحله ظهور می‌رسد یا نه. پس چون ریسک وجود دارد و نوعی از سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید، بنابراین این بخش هم می‌تواند زیرمجموعه بورس قرار بگیرد. تنها مدل خیریه می‌ماند که اگر نخواهیم خیلی درگیر بوروکراسی شویم، می‌توان تنظیم‌گری آن را در همکاری با سایر نهادهای مرتبط به فرابورس سپرد. در مجموع یعنی سه تا از مدل‌های کراودفاندینگ مستقیما با نهاد رگولاتور مالی کشور ارتباط پیدا می‌کنند، پس منطقی است که بورس متولی بحث‌های تنظیم‌گری و نظارت این حوزه باشد.»
شرکت فرابورس
شرکت فرابورس ایران در تاریخ ۲۲ آبان‌ماه ۱۳۸۷ در اداره ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری تهران به ثبت رسید و فعالیت خود را آغاز کرد. پس از تدوین و تصویب دستورالعمل‌های مورد نیاز جهت پذیرش و دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات فرابورس و ایجاد زیرساخت‌های لازم، بازار فرابورس ایران در تاریخ ۶ مهرماه ۱۳۸۸ به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
بدسلیقگی شورای عالی بورس
اما محمدی به بدسلیقگی شورای عالی بورس انتقاد دارد که در کمال تعجب تنها مدل مشارکت را در این دستورالعمل نگه داشته و سایر مدل‌های کراودفاندینگ را به‌دلیل همخوان نبودن با وظایف رگولاتوری مالی کشور کنار گذاشته است. در نتیجه دستورالعملی که اکنون از آن صحبت می‌شود، فقط شامل حال پلتفرم‌هایی است که در حوزه مشارکت کراودفاندینگ مشغول به کار هستند.
جعفر محمدی
جعفر محمدی متولد ۱۳۶۰ است. او مدرک کارشناسی مهندسی کامپیوتر، گرایش نرم‌افزار از دانشگاه علم‌وصنعت، کارشناسی ارشد مهندسی کامپیوتر گرایش هوش مصنوعی و رباتیک و دکتری مهندسی کامپیوتر، گرایش هوش مصنوعی از دانشگاه صنعتی شریف دارد. محمدی هم‌بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت سامانه‌نگار آتنا (سرویس‌های ابرینو و مهربانه) است و علاوه بر آن به‌عنوان عضو کمیته راهبری مرکز نوآوری ICT دانشگاه صنعتی شریف، عضو هیات‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و عضو کمیسیون اقتصاد دیجیتالی اتاق بازرگانی بین‌المللی هم شناخته می‌شود.
محمدی در ادامه صحبت‌هایش توضیح می‌دهد: «در نتیجه این حرف که اخیرا گفته شده که کراودفاندینگ‌هایی که مجوز ندارند باید بروند و از فرابورس مجوز بگیرند، کاملا حرف اشتباهی است. وقتی فرابورس مجوز مدل‌های دیگر را نمی‌دهد، شما نمی‌توانید بگویید که باید بروید و مجوز بگیرید. در نتیجه شما نمی‌توانید یک فرصت چندماهه برای دریافت مجوزی که اصلا وجود خارجی ندارد، تعیین کنید. پس هر صحبتی که از مجوز و فرصت می‌شود، تماما مرتبط با مدل مشارکت است و ما همچنان در کشور برای سایر مدل‌ها بلاتکلیف هستیم.»
در واقع شاید بیشترین انتقاد محمدی از این بابت بود که بورس به‌خوبی می‌توانست از این موضوع استفاده کند و با توجه به اینکه وضعیت وام‌ها در کشور چندان مناسب نیست، بازار بزرگ وام‌های نفر به نفر را شکل داده و در اختیار بگیرد. به گفته محمدی در پیش‌نویسی که در کارگروه تصویب شد، همه مدل‌ها در نظر گرفته شده بود و وقتی وارد فرابورس شد، حتی از جنبه‌های حقوقی و پولشویی و… هم مورد تایید قرار گرفت، اما زمانی که وارد شورای عالی بورس شد، آنها گفتند که به‌جز مدل مشارکت، مدل‌های دیگر ارتباطی به آنها ندارد.
در واقع دستورالعملی که به تصویب رسیده، مدلی از کراودفاندینگ را در نظر گرفته که در ایران کمترین توجه به آن شده و کمترین پلتفرم‌ها هم در آن حوزه ایجاد شده‌اند. البته محمدی دلیل این کم‌توجهی را پیچیدگی بسیار زیاد این مدل می‌داند؛ چراکه در مدل مشارکت شما روی یک شخصیت حقوقی دیگر سرمایه‌گذاری انجام می‌دهید و باید یکسری ابزارهای قانونی برای ثبت رسمی مشارکت، نحوه حضور در تصمیم‌گیری‌ها، شیوه نقدشوندگی سهام در اختیار و نظارت بر آن وجود داشته باشد. به همین دلیل هم است که مدل وام و مدل مشارکت، حساسیت‌های زیادی دارند.
محمدی در ادامه می‌گوید: «راجع به مدل وام باید بگویم که به خاطر لختی و عدم چالاکی بانک مرکزی تقریبا همه فعلا از آن دست کشیده‌اند و در مدل سهام هم همه منتظرند که با شروع اجرای این دستورالعمل، سیاست‌های اجرایی فرابورس را در عمل ببینند و ان‌شاءالله شاهد پاگرفتن و رشد این مدل در کشور باشند.»
سمت و سوی سوالات‌مان را به سمت کارن‌کراد می‌بریم و در ادامه علی عمیدی را مخاطب قرار می‌دهیم؛ چون مسیر و چشم‌اندازی که کارن‌کراد در حوزه کراودفاندینگ دنبال می‌کند، رنگ‌وبوی مدل مشارکت دارد و با توجه به دستورالعملی که در این حوزه به تصویب رسیده، می‌توان کسب‌وکارش را جزء پیشروترین‌ها در حوزه کراودفاندینگ دانست. به همین دلیل از او می‌خواهیم تا کمی درباره وضعیت کارن‌کراد برایمان بگوید.
عمیدی در همان جملات ابتدایی تصریح می‌کند کاری که در حال حاضر کارن‌کراد انجام می‌دهد به هیچ‌وجه تامین مالی جمعی نیست؛ زیرا هنوز مجوزها و بستری که برای فعالیت به‌عنوان سامانه تامین مالی جمعی بر مدل مشارکت ضروری است به وجود نیامده است، اما کارن‌کراد به‌عنوان سامانه مجازی کارآفرینی در تلاش است با ایجاد بستری آنلاین با برنامه‌های حضوری و غیرحضوری به رفع نیازهای مختلف کسب‌وکارهای نوپا کمک کند. این نیازها شامل آموزش‌های حضوری و غیرحضوری، خدمات مالی و حقوقی، ارتباط با شرکت‌های بزرگ و جذب سرمایه است که یکی از راه‌های تامین مالی برای استارت‌آپ‌ها مدل تامین مالی جمعی بر پایه مشارکت است که کم‌کم به سویش پیش می‌روند.
علی عمیدی
عمیدی مدرک کارشناسی خود را در رشته مهندسی برق و مدرک کارشناسی ارشدش را در رشته مدیریت کارآفرینی از دانشگاه تهران دریافت کرده است. او مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره شرکت اوسیناپ و مدیریت سرمایه‌گذاری شتاب‌دهنده دیموند را هم برعهده داشته است. او همچنین مشاور مطالعات راهبردی شرکت امین توان آفرین‌ساز سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح است. عمیدی سابقه دبیری در کمیسیون توسعه محصول در وزارت صنعت، معدن و تجارت و اتاق فکر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان را هم در کارنامه‌اش دارد.
مدیرعامل کارن‌کراد هدف ابتدایی کارن‌کراد را این‌طور توضیح می‌دهد: «اولین کاری که کارن‌کراد کرد این بود که سعی کرد مستقل از فرایند قانونی که بورس و فرابورس یا هر نهاد دیگری وضع کند، در اکوسیستم فعلی بستری ایجاد کند که ارتباط بین سرمایه‌گذارهای حرفه‌ای‌تر با استارت‌آپ‌ها و شرکت‌هایی که نیاز به جذب سرمایه دارند را برقرار کند. این اتفاقا مستلزم مجوزی از جای خاصی نیست و همان کاری است که ما در شتاب‌دهنده‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و… انجام می‌دهیم، اما چیزی که دنبالش هستیم و به سمتش می‌رویم این است که کراودفاندینگ هم یکی از ابزارهایی باشد که به‌وسیله آن برای یک استارت‌آپ بتوانیم سرمایه‌گذار پیدا کنیم. یعنی سعی کردیم در این چند وقت خودمان را به‌عنوان تامین مالی جمعی جا بیندازیم که بتوانیم در پیش رفتن بیشتر بخش مشارکت کراودفاندینگ موفق‌تر عمل کنیم.»
عمیدی معتقد است که در حوزه مشارکت کراودفاندینگ، شرکت سرمایه‌گذار حرفه‌ای به‌عنوان وی‌سی یا شتاب‌دهنده باید حضور داشته باشد تا مردم بتوانند فالوئرهای آنها باشند. چون مردمی که دوست دارند در این حوزه سرمایه‌گذاری کنند با اعتماد بر سابقه شرکت‌های سرمایه‌گذاری و خروجی‌های موفق آنها علاقه پیدا می‌کنند در کنار شرکت‌های بزرگ‌تر شروع به سرمایه‌گذاری کنند؛ به همین دلیل هم آنها به سراغ شرکت‌های سرمایه‌گذاری رفتند و در حال حاضر هم با حدود ۱۴۰ شرکت سرمایه‌گذاری در حال همکاری هستند.
